මානසික සෞඛ්‍ය ප්‍රතිකාර සම්බන්ධයෙන් රට තුළ පවතින තත්වය පිලිබඳ සිය අප්‍රසාදය පළ කරන ශ්‍රී ලංකා මානව හිමිකම් කොමිසම ඒ සම්බන්ධ ඇතැම් ක්‍රියා සහ පහසුකම් මද කම ‘වධ දීමකට සමාන’ බව හෙළි වී තිබේ.
සෑම වසරකම දෙසැම්බර් 10 වැනිදාට යෙදෙන ජගත් මානව හිමිකම් දිනයට සමගාමීව කොමිසම මාර්ගෝපදේශ මාලාවක්ද නිකුත් කර ඇත්තේ රටේ සිටින මානසිකව රෝගී පුද්ගලයන්ට එරෙහිව සිදුවන අයිතීන් උල්ලංඝනය කිරීම් පිලිබඳව දැඩි කනසල්ල පළකරමිනි.
කම්පා සහගත තොරතුරු ඇතුලත් ඔවුන්ගේ අන්තර්කාලීන වාර්තාව, නව මානසික මානසික රෝග සම්බන්ධ නව පනතක් වහාම සම්මත කරගන්නා ලෙසද දැනුම් දී තිබේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයේ කාර්ය මණ්ඩලයේ අවපාලනය ඇතුළු දුක්ගැනවිලි කිහිපයක් මානසික සෞඛ්‍ය සම්බන්ධ රෝගීන් වෙනුවෙන් කොමිසමට ඉදිරිපත් කිරීමෙන් පසුව මෙම තොරතුරු හෙළි වී තිබේ.
ඔවුන් විසින් ඉදිරිපත් කොට ඇති කම්පා කරවන සුළු ඇතැම් අනාවරණ රෝගීන්ට නින්දා සහගත නොසැලකීම් කරන ආකාරය ද විස්තර කරයි.
“ආරක්ෂක කැමරාවලින් (CCTV) ආවරණය නොවන ස්ථානවලදී කාර්ය මණ්ඩලය රෝගීන්ට පහරදීම” පිලිබඳ පැමිණිළි ඉදිරිපත් වී ඇත. තවද, සහාය කාර්යමණ්ඩලයේ අයකු විසින් සිදු කරන ලද බවට සැකකෙරෙන රෝගියකුගේ මරණය පිළිබඳවද මෙම වාර්තාවේ සඳහන් වේ.
මෙම වාර්තාව, ‘ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයේ රෝගීන්ට ඇති නිදහස සහ සෞඛ්‍යට ඇති අයිතිය පිලිබඳ කරුණු සෙවීමේ මෙහෙයුමේ’ අංගයක් බව කොමිසම පවසයි.
අදාල කරුණු පිලිබඳ අවශ්‍ය කටයුතු කිරීම සඳහා සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයට, ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයට, ශ්‍රී ලංකා පොලිසියට සහ බන්ධනාගාර දෙපාර්තමේන්තුවට පිටු 11කින් යුතු සිය වාර්තාව හරහා ශ්‍රී ලංකා මානව හිමිකම් කොමිසම නව මාර්ගෝපදේශ මාලාවක්ද නිකුත් කර ඇත.
මානසික සෞඛ්‍යය සම්බන්ධයෙන් දැනට ක්‍රියාත්මක නීතිය වන මානසික රෝග ආඥාපනත (559 වැනි අධිකාරිය) මුලින්ම පනවා ඇත්තේ 1873 බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේය.
මේ සඳහා නව නීති කෙටුම්පත් කිරිම සඳහා නීති කෙටුම්පත් සම්පාදකවරයාට උපදෙස් දීම සඳහා එවක සෞඛ්‍ය අමාත්‍ය මෛත්‍රීපාල සිරිසේන විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද යෝජනාව අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් අනුමත කර ඇත්තේ 2014 දීය. ඔහු ජනාධිපතිව සිටි සමයේ හෝ ඒ වෙනුවෙන් පියවර ගන්නා ලද බවක් දැනගන්නට නැත.
මානව හිමිකම් කොමිසම සිය මාර්ගෝපදේශ හරහා නිර්දේශ කර ඇත්තේ “ජාත්‍යන්තර වෛද්‍ය ප්‍රමිතීන්ට සහ රාජ්‍යයේ මානව හිමිකම් පිලිබඳ වගකීම්වලට අනුකූලව මානසික සෞඛ්‍ය පිලිබඳ පනතක් බලාත්මක කිරීමට ඉක්මන් ක්‍රියාමාර්ග ගත යුතු” බවයි.
බරපතල කරුණු අවධානයට යොමු කරමින් කොමිසම රජයට බලකර ඇත්තේ පුනරුත්ථාපන ක්‍රියාවලිය අතරතුරදී මානසිකව රෝගී පුද්ගලයන්ගේ යහපැවැත්ම පිලිබඳ වගබලාගන්නා ලෙසයි.
තවද, මෙම මාර්ගෝපදේශ අංගොඩ ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයේ පරිපාලන ව්‍යුහය පිළිබඳවද සඳහන් කරයි.
අංගොඩ රෝහල යනු ‘මානසිකව රෝගී වූ පුද්ගලයන්ට සත්කාර කරන ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම තෘතිය සත්කාර රෝහල වන අතර, ස්වේච්ඡාවෙන් නොවන ඇතුලත් කරගැනීම්වලට පහසුකම් සපයන ශ්‍රී ලංකාවේ එකම මානසික සෞඛ්‍ය සම්බන්ධ සත්කාර කරන ආයතනයයි.’
ජලය සැපයීම, ආහාර, ඉඩකඩ සහ රෝගීන් සමග කටයුතු කරන රෝහල් සහ සත්කාර කරන ආයතන තුළ රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම ආදිය කොමිසම විසින් පෙන්වා දුන් සැලකිල්ලට ගත යුතු කරුණු අතර වේ.
මානසිකව රෝගී පුද්ගලයන්ට එරෙහිව සිදුවන අයිතීන් උල්ලංඝනය කිරීම් පිලිබඳ දැඩි කනසල්ල පළ කරමින්, කොමිසම පෙන්වා දී ඇත්තේ ඇතැම් අවස්ථාවලදී, අවශ්‍ය සුදුකම් සපුරා නොමැති පුද්ගලයන් ඔවුන්ට ප්‍රතිකාර කරන බවයි.
“බහුතරයක් පිරිමි වාට්ටුවල කටයුතු කරන්නේ කාන්තා හෙදියන් වන අතර, එවැනි අවස්ථාවලදී රෝගීන් කළමනාකරණය කරන්නේ ඊට අදාල පුහුණුවක් නොමැති සහාය කාර්ය මණ්ඩලයයි. එම නිසා, එවැනි රෝගීන් කළමනාකරණ ක්‍රියාවලියක පලදායී බව ප්‍රශ්නකාරී වේ. රෝගීන් කළමනාකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් පවතින ක්‍රියාපටිපාටිය අනුගමනය කිරීමට බොහෝ අවස්ථාවලදී සහාය කාර්ය මණ්ඩලය ප්‍රතික්ෂේප කරන බව වාර්තා විය.”
නිසි කළමනාකරණයෙන් තොරව ප්‍රතිකාර කිරීමට අමතරව, ඇතැම් අවස්ථාවලදී, අහඹු ප්‍රතිඵල ඇතැයි සැලකෙන විකල්ප ප්‍රතිකාර ක්‍රම යෝජනා කිරීම සම්බන්ධයෙන්ද සැලකිලිමත් වියයුතු කරුණු ඉදිරිපත් වී ඇත.
“දිගින් දිගටම පවතින ඖෂධ හිඟය ගැටළුවක් වීමට අමතරව, ඖෂධවල ප්‍රමිතිය නොමැති වීම සම්බන්ධ සිද්ධි කිහිපයක්ද රෝහල තුළ හටගෙන ඇත. ඖෂධ අවසන් වූ පසු, ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා විකල්ප භාවිත කිරීමද සිදු වේ. කෙසේනමුත්, අවසන් වී ඇති ඉහළ ප්‍රමිතියේ ඖෂධ වලට වඩා බොහොමයක් විකල්ප ඖෂධවල අතුරු ආබාධ වැඩි බවද සඳහන් වේ.”
ශ්‍රී ලංකා මානව හිමිකම් කොමිසම තවදුරටත් පවසන්නේ, මානසික රෝග ඇති පුද්ගලයන් සඳහා වන ඖෂධ මිල අධික වීමත් තවදුරටත් අර්බුදකාරී තත්වයක් ඇතිකරන බවයි.
ඉහළ වියදම හේතුවෙන්, රෝහලෙන් නිදහස් කළ රෝගීන්ද ඖෂධ මිලදී ගැනීම සම්බන්ධයෙන් ගැටලුවලට මුහුණපාන අතර, එම වාතාවරණය තුළ, “නැවත රෝගී තත්වයට පත්වීමේ සහ නැවත නැවත රෝහලට ඇතුලත්කිරීමේ/ වීමේ වැඩිවීමක්” පවතී.
මානව හිමිකම් කොමිසම විසින් සැලකිල්ලට ගතයුතු බවට පෙන්වා දෙන ලද තවත් ප්‍රධාන කරුණක් වන්නේ ජලය සහ සනීපාරක්ෂාව සම්බන්ධ ගැටළුවයි.
මානසිකව රෝගී වූ පුද්ගලයන් ලෙහෙසියෙන්ම ඔවුන්ගේ ඇඳුම් සහ ඇඳ ඇතිරිලි කිලිටි කරගැනීමට පවතින හැකියාව නිසා, කිසිදු බාධාවකින් තොර නිරන්තර ජලය සැපයුමක් අත්‍යවශ්‍ය වේ. කෙසේ නමුත්, වාර්තාවේ සඳහන් වූයේ ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයට ජලය ගබඩාකර තබාගැනීමේ පහසුකම් ප්‍රමාණවත් ලෙස නොමැති වීම ජල සැපයුම් බිඳවැටීම ඇතුළු අවස්ථාවලදී අපහසුතා ඇති කරන බැවින් මෙම නිරන්තර ජලය සැපයුම නිසි ලෙස නොලැබෙන බවයි.
අඛණ්ඩ ජල සම්පාදනයක් නොමැතිවීමට අමතර, ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයේ රෝගීන් මුහුණපාන තවත් ගැටළුවක් වී ඇත්තේ රෝගීන් මදුරුවන්ගේ ආරක්ෂා කරගැනීමේ අපහසුතාවයි. රෝගීන් සියදිවි හානිකර ගැනීමේ අවදානමක් ඇති නිසා මදුරු දැල් භාවිතා නොකෙරේ.
මානසිකව රෝගී වූ පුද්ගලයන් සමග කටයුතු කිරීමේදී මතුවන ප්‍රධාන ගැටළුවක් ලෙස භාෂා ගැටළුව හඳුනාගෙන තිබේ.
දෙමළ කතා කරන රෝගීන් සමග සන්නිවේදනය කිරීමේදී කාර්ය මණ්ඩලයෙන් බහුතරයක් දෙනා අභියෝගයකට මුහුණපාන බව කොමිසම පවසයි.
පවසන්නේ කුමක්ද යන්න වටහා ගැනීමට ගූගල් පරිවර්තන භාවිතා කිරීම වැනි වෙනත් ක්‍රම මගින් කාර්ය මණ්ඩලය උත්සාහ කළත්, මෙම තත්වය ගැටළු ඇති කර ඇත.
මාර්ගෝපදේශ තවදුරටත් යෝජනා කරන්නේ දෙමළ භාෂා නිපුණතාවය ලබාදීම ඇතුළු කාර්ය මණ්ඩලය පුහුණු කිරීමේ වඩාත් හොඳ ක්‍රම අනුගමනය කරන ලෙසයි.
ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනය අනෙකුත් රෝගීන්ගෙන් සහය බලාපොරොත්තු වන සහ කාර්ය මණ්ඩලය Google Translate වැනි තාක්ෂණික ක්‍රම භාවිතා කරන වාතාවරණයක, කොමිසම පවසන්නේ “ඔවුන්ට රෝගීන්ගේ අවශ්‍යතා නිවැරදිව තහවුරු කිරීමට හැකිදැයි අපැහැදිලි” බවයි.
ජාත්‍යන්තර වෛද්‍ය ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල නව මානසික සෞඛ්‍ය පිලිබඳ පනතක් කඩිනමින් සම්පාදනය කිරීම සෞඛ්‍ය අමාත්‍යංශය ප්‍රමුඛතාවය දිය යුතු මාර්ගෝපදේශයක් ලෙස ඉදිරිපත් කර තිබේ. එය ලබන මාර්තු මාසයට පෙර කෙටුම්පත් කිරීමේ අවශ්‍යතාව වාර්තාව මගින් පෙන්වා දී ඇත.
ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයේ වඩාත් හොඳ ආහාර සම්බන්ධ මාර්ගෝපදේශ සහ දුක්ගැනවිලි පිලිබඳ යාන්ත්‍රණයක් ඇති කරන ලෙසද, රෝගීන්ට සිය පවුල් සමග සිය ගැටළු සන්නිවේදනය කරගැනීමට ඇති හැකියාව සම්බන්ධයෙන්ද යෝජනා ඉදිරිපත් වී ඇත.
ඉදිරිපත් වී ඇති මාර්ගෝපදේශවල අංගයක් ලෙස, ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය ආයතනයේ පොලිස් මුරපොලක් ඇති කිරීමත්, අධිකරණ වෛද්‍ය මනෝචිකිත්සක වාට්ටුව අධීක්ෂණය කිරීමට බන්ධනාගාර ආරක්ෂකයන් යෙදීවීමත්, නිර්දේශ කර තිබේ.
Facebook Comments
